انحراف چشم یا استرابیسم یکی از شایع‌ترین اختلالات بینایی در کودکان و گاه در بزرگسالان است که می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی افراد را تحت‌تأثیر قرار دهد. این بیماری حالتی است که در آن محورهای بینایی دو چشم به‌درستی روی یک نقطه تمرکز ندارند. در شرایط طبیعی، چشم‌ها با هماهنگی کامل با یکدیگر حرکت می‌کنند و تصویر را به‌صورت هم‌زمان برای مغز ارسال می‌نمایند. اما در افراد مبتلا به انحراف چشم، یکی از چشم‌ها ممکن است به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین منحرف شود. این مشکل نه‌تنها جنبه‌ی ظاهری دارد، بلکه ممکن است عملکرد بینایی، عمق دید، هماهنگی حرکتی و حتی اعتمادبه‌نفس را نیز مختل کند. اگر به دنبال یک پزشک باتجربه و قابل‌اعتماد برای درمان بیماری‌های چشمی در خرم‌آباد هستید، خانم دکتر معصومه کریمی‌نیا، جراح و متخصص چشم، انتخابی مطمئن برای مراقبت از بینایی شماست.
علل بروز انحراف چشم
انحراف چشم دلایل متعددی دارد که ممکن است از زمان تولد تا بزرگسالی رخ دهد. در کودکان، مهم‌ترین علت آن ضعف یا عدم هماهنگی در عضلات چشم است که ممکن است زمینه‌ی ارثی داشته باشد. برخی نوزادان با انحراف چشم متولد می‌شوند، در حالی که در برخی دیگر، علائم در ماه‌ها یا سال‌های اولیه زندگی ظاهر می‌شود. عواملی همچون سابقه‌ی خانوادگی، مشکلات مادرزادی در عضلات چشم یا اختلالات سیستم عصبی ممکن است نقش موثری داشته باشند. همچنین در کودکانی که دچار دوربینی متوسط تا شدید هستند، احتمال ابتلا به انحراف داخلی چشم افزایش می‌یابد.
بیشتر بخوانید: ناخنک چشم
در بزرگسالان، این بیماری معمولا به‌صورت اکتسابی بروز می‌کند. سکته مغزی، ضربه به سر، تومورهای مغزی، دیابت، فشار خون بالا، و آسیب‌های عصب‌های حرکتی چشم از علل شایع ایجاد انحراف چشم در بزرگسالی هستند. گاهی اوقات استرابیسم ممکن است به‌دلیل مشکلاتی در عملکرد عضلات چشمی ناشی از بیماری‌هایی نظیر تیروئید چشمی نیز ایجاد شود.
اگر به دنبال تشخیص دقیق، درمان تخصصی و مراقبتی دلسوزانه برای مشکلات بینایی به‌ویژه انحراف چشم هستید، دکتر معصومه کریمی‌نیا، جراح و متخصص چشم با سال‌ها تجربه در زمینه جراحی‌های انحراف چشم و درمان بیماری‌های چشمی، انتخابی مطمئن برای شماست. برای بهره‌مندی از خدمات حرفه‌ای و مشاوره دقیق، همین امروز نوبت ویزیت خود را رزرو کنید و یک گام مهم به‌سوی بینایی سالم بردارید.
نشانه‌ها و علائم انحراف چشم
یکی از مهم‌ترین نشانه‌های انحراف چشم، عدم هم‌راستایی چشم‌ها هنگام نگاه به یک هدف مشخص است. گاهی این انحراف به‌وضوح دیده می‌شود، ولی در برخی موارد ممکن است بسیار خفیف بوده و تنها در معاینات تخصصی مشخص گردد. دیگر علائم عبارت‌اند از:
- دوبینی (به‌ویژه در بزرگسالان)
- خستگی چشم
- سردردهای مکرر
- بستن یک چشم برای بهتر دیدن
- کج کردن سر برای جبران انحراف
- کاهش تمرکز بینایی یا دید عمقی
- کاهش دید در یک چشم (تنبلی چشم یا آمبلیوپی)
بیشتر بخوانید: انسداد مجرای اشکی
در کودکان، انحراف چشم ممکن است منجر به کاهش دید دائمی در یک چشم شود، زیرا مغز برای جلوگیری از دوبینی، تصویر چشم منحرف را نادیده می‌گیرد. این حالت در صورت عدم درمان، به‌مرور منجر به تنبلی دائمی چشم می‌گردد.
انواع انحراف چشم
انواع انحراف چشم بسته به جهت انحراف و شدت آن طبقه‌بندی می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:
استرابیسم داخلی (Esotropia)
چشم به سمت بینی متمایل است. شایع‌ترین نوع انحراف در کودکان.
استرابیسم خارجی (Exotropia)
چشم به سمت گوش یا بیرون متمایل است. ممکن است متناوب یا دائمی باشد.
انحراف عمودی (Hypertropia یا Hypotropia)
چشم به بالا یا پایین منحرف می‌شود.
انحراف متناوب
گاه چشم‌ها راست هستند و گاه یکی از آن‌ها منحرف می‌شود.
استرابیسم دائمی
چشم همیشه در حالت انحراف قرار دارد.
استرابیسم فلجی
معمولا ناشی از آسیب به اعصاب کنترل‌کننده عضلات چشم است و معمولا در بزرگسالان دیده می‌شود.
استرابیسم پنهان
در حالت عادی دیده نمی‌شود اما در شرایط خاص (مثلاً خستگی یا بستن یک چشم) ظاهر می‌شود.
استرابیسم تطابقی
به‌دلیل وجود دوربینی شدید رخ می‌دهد و معمولا با اصلاح عینک قابل‌درمان است.
تشخیص و روش‌های ارزیابی انحراف چشم
تشخیص انحراف چشم معمولا توسط چشم‌پزشک یا اپتومتریست و با معاینه‌ی کامل چشمی صورت می‌گیرد. ارزیابی شامل بررسی حرکات چشم، توانایی تمرکز، تطابق، دید دو چشمی و سنجش دید هر چشم به‌صورت جداگانه است.
در نوزادان و کودکان خردسال، معاینه با روش‌های غیرمستقیم و دقیق انجام می‌شود. برخی موارد ممکن است نیاز به آزمایش‌های تصویربرداری مانند MRI یا سی‌تی‌اسکن باشد، به‌ویژه اگر علت عصبی یا تومور مشکوک باشد.
معاینه زودهنگام در کودکان بسیار حیاتی است؛ چون اگر انحراف در سنین پایین تشخیص داده شود، امکان درمان و بازیابی عملکرد طبیعی چشم بسیار بیشتر خواهد بود.
درمان‌های غیر جراحی انحراف چشم
برای بسیاری از بیماران مبتلا به انحراف چشم، درمان‌های غیرجراحی موثر و کافی هستند. بسته به علت و شدت بیماری، پزشک ممکن است یکی یا ترکیبی از روش‌های زیر را توصیه کند:
- استفاده از عینک طبی: به‌ویژه در کودکانی که دوربینی دارند. عینک می‌تواند تمرکز بینایی را بهبود دهد و از انحراف چشم جلوگیری کند.
- پوشاندن چشم سالم (بچینگ): برای تحریک چشم ضعیف در موارد تنبلی چشم.
- تمرینات بینایی: برای تقویت عضلات و هماهنگی بین دو چشم.
- تزریق بوتاکس: در برخی انواع استرابیسم فلجی یا متناوب، تزریق بوتاکس به عضله مسئول انحراف چشم می‌تواند به تعادل بین عضلات کمک کند
درمان‌های جراحی انحراف چشم
در شرایطی که درمان‌های غیرجراحی کافی نباشند یا انحراف شدید باشد، جراحی انحراف چشم می‌تواند موثر واقع شود. این عمل معمولا روی عضلات خارج چشمی انجام می‌شود و هدف آن ایجاد تعادل مجدد بین عضلات مسئول حرکت چشم‌ها است. جراحی ممکن است یک یا چند عضله را درگیر کند و در برخی بیماران نیاز به جراحی‌های مرحله‌ای باشد.
عمل جراحی معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و اکثر بیماران در همان روز مرخص می‌شوند. پس از عمل، ممکن است کمی تاری دید، سوزش یا قرمزی در چشم وجود داشته باشد که معمولا در چند روز بهبود می‌یابد. مهم است بدانیم که گاهی پس از جراحی نیز نیاز به تمرینات بینایی یا اصلاح مجدد وجود دارد.
تاثیرات روانی و اجتماعی انحراف چشم
انحراف چشم نه‌تنها یک اختلال جسمی است بلکه تاثیرات روانی و اجتماعی عمیقی نیز به‌همراه دارد. کودکان مبتلا به استرابیسم ممکن است در معرض تمسخر همسالان قرار گیرند و دچار کاهش اعتماد به نفس شوند. همچنین ممکن است در فعالیت‌های ورزشی، آموزشی یا اجتماعی محدود شوند. در بزرگسالان نیز انحراف چشم می‌تواند باعث اضطراب، شرم یا اجتناب از روابط اجتماعی شود.
در بسیاری از مشاغل، ظاهر فیزیکی و تماس چشمی موثر اهمیت دارد. افراد با انحراف چشم ممکن است در استخدام یا پیشرفت شغلی دچار چالش شوند. به همین دلیل درمان این بیماری نه‌فقط از منظر پزشکی، بلکه از دیدگاه روانشناختی نیز اهمیت دارد.
اهمیت مداخله‌ی زودهنگام
تشخیص و درمان زودهنگام انحراف چشم نقشی حیاتی در جلوگیری از عوارض بلندمدت دارد. به‌ویژه در دوران کودکی، مغز قابلیت بالایی در تطابق و اصلاح دارد. اگر قبل از سن شش‌سالگی تشخیص داده شود، بسیاری از کودکان می‌توانند با درمان‌های ساده به دید طبیعی بازگردند. این مداخله‌ی زودهنگام مانع از بروز تنبلی چشم، ضعف بینایی دائمی و مشکلات اجتماعی در آینده خواهد شد.
والدین، مربیان و پزشکان باید نسبت به علائم هشداردهنده‌ی این بیماری هوشیار باشند و در صورت مشاهده‌ی هرگونه ناهماهنگی در حرکات چشم، کودک را به‌سرعت به چشم‌پزشک ارجاع دهند.
نتیجه‌گیری
انحراف چشم یک بیماری چشمی شایع و مهم است که اگرچه ظاهری ساده دارد، اما می‌تواند پیامدهای جدی بینایی و روانی به‌همراه داشته باشد. شناخت علائم اولیه، مراجعه‌ی سریع به متخصص، و پیگیری دقیق درمان‌ها در بهبود وضعیت بیمار تاثیر تعیین‌کننده‌ای دارد. خوشبختانه با پیشرفت روش‌های تشخیص و درمان، بسیاری از انواع استرابیسم قابل اصلاح هستند. آگاهی عمومی، مراقبت منظم چشمی، و حمایت روانی از بیماران مبتلا می‌تواند مسیر درمان را هموارتر سازد و از آسیب‌های بلندمدت جلوگیری نماید.
با انحراف چشم (استرابیسم) بیشتر آشنا شوید؛ از علل و علائم آن تا روش‌های نوین درمانی! در این مقاله جامع، هرآنچه باید درباره این اختلال بینایی در کودکان و بزرگسالان بدانید را خواهید یافت.